پژوهشگر و جامعه شناس افسانه کرمی در پی تحقیقات خود حول محور موضوع تهمت و افتراءمیگوید:

مدتی است به آسیب شناسی اجتماعی حول محور این موضوع پرداختم ونتایج این تحقیق را با شما به اشتراک میگذارم .

تهمت، قبیح ترین گناه اجتماعی؛ زوال زندگی به چه قیمت؟!

رواج تهمت در جامعه موجب از میان رفتن اعتماد متقابل افراد نسبت به یکدیگر می شود، پاشیده شدن زندگی و از میان رفتن دوستی ها مولود رواج این گناه کبیره در جامعه است. پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرمایند: «هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند یا درباره او چیزى بگوید که از آن مبراست، خداوند در روز رستاخیز وى را بر تلّى از آتش نگه دارد تا از حرف خود درباره او برگردد».

عصر شیعه ـ شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در جمعی از پیشرفت شخص غایبی حرفی به میان بیاید و افراد جمع دلایل پیشرفت آن شخص غایب را دزدی، دغل کاری و هزاران صفت زشت دیگر بدانند، در صورتی که این افراد بدون هیچ دلیل و مدرکی برای اثبات اینکه آیا واقعا آن فرد با دزدی به جایگاه و مقام فعلی رسیده اند، به بیان مطلب می پردازند؟! فقط حرف می زنند تا چیزی گفته باشند؛ از این عمل در اسلام با عنوان تهمت یاد می شود. وجود اینچنین گناهانی در جامعه که روز به روز بر شدت آن افزوده می شود ما را بر آن داشت تا در این نوشته اثرات تهمت، این گناه خانمان سوز را بررسی کرده و بدانیم که کسانی که به راحتی به دیگران تهمت می زنند و همچون کسانی که در قرآن از ایشان به عنوان «حمالهَ الحطب»، یا همان هیزم کشان آتش یاد می‌کنند، چه عقوبتی در دنیا و آخرت در انتظارشان است، آنچه پیشروی شماست اثرات این گناه کبیره است. خداوند در قرآن تهمت را از زشت ترین گناهان می داند از دید اسلام تهمت یکی از گناهان کبیره است. باید توجه داشت که تهمت زدن به بى گناه از زشت‌ترین کارهائى است که اسلام آن را به شدت محکوم کرده است، آیات قرآن و روایات متعدد اسلامى که در باره این موضوع وارد شده نظر اسلام را در این زمینه روشن مى سازد. خداوند در سوره نساء آیه 211 می فرماید: «مَن یَکْسِب خَطِیئَةً أَوْ إِثماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بهْتَناً وَ إِثْماً مُّبِیناً، کسى که خطا یا گناهى مرتکب شود، سپس بیگناهى را متهم سازد بار بهتان و گناه آشکارى بر دوش گرفته است». ای غافلین از لعنت الهی بترسید یکی از مسائلی که در قرآن کریم بسیار بر آن تأکید شده و گناهی بسیار بزرگ محسوب شده، تهمت زدن است؛ خصوصاَ تهمت زدن به زنان درسوره نور، آیه 23 آمده است: «ان الذین یرمون المحصنات الغافلات المؤمنات لعنوا فی الدنیا و الاخره و لهم عذاب عظیم، آنان که به زنان عفیف غافل تهمت می‌زنند (زن غافل یعنی بی خبر از همه جا که در خانه خود نشسته است)، در دنیا و آخرت مشمول لعنت الهی هستند و برای اینها عذاب بزرگی است». همچنین خداوند در سوره احزاب آیه 58 می فرماید: «وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ ما اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَإِثْماً مُبِیناً، و کسانى که مردان مؤمن و زنان مؤمن را بى آن که گناهى کرده باشند، مى آزارند بهتان و گناه آشکارى را به دوش مى کشند». تهمت، ایمان را در قلب ها ذوب می کند امام صادق (ع) از حکیمى چنین نقل مى کند: «البهتان على البرىء اثقل من جبال راسیات، تهمت زدن به بى گناه از کوه‌هاى عظیم نیز سنگین تر است! تهمت زدن به افراد بى‌گناه با روح ایمان سازگار نیست، چنانکه از امام صادق (ع) نقل شده: «اذا اتهم المؤمن اخاه انماث الایمان فى قلبه کما ینماث الملح فى الماء، کسى که برادر مسلمانش را متهم کند، ایمان در قلب او ذوب مى‌شود، همانند ذوب شدن نمک در آب». در حقیقت بهتان و تهمت، بدترین انواع دروغ و کذب است، زیرا هم مفاسد عظیم کذب را دارد و هم زیان‌هاى غیبت و هم بدترین نوع ظلم و ستم است. باید توجه داشت که در این رابطه پیامبر اسلام (ص) فرمود: «من بهت مؤمنا او مؤمنة او قال فیهما ما لیس فیه اقامه الله تعالى یوم القیامة على تل من نار حتى یخرج مما قاله، کسى که به مرد یا زن با ایمان تهمت بزند و یا درباره او چیزى بگوید که در او نیست، خداوند در روز قیامت او را بر تلى از آتش قرار مى دهد تا از مسئولیت آنچه گفته است در آید. در اصل رواج این کار ناجوانمردانه در یک محیط، سبب به هم ریختن نظام و عدالت اجتماعى و آلوده شدن حق به باطل و گرفتار شدن بى گناه و تبرئه گنهکار و از میان رفتن اعتماد عمومى مى شود. مردمان تهمت زن و آبروبر بدترین افراد هستند پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم یک وقت در حضور اصحاب فرمودند: «الا اخبرکم بشر الناس، آیا به شما خبر ندهم که بدترین مردم کیست؟ گفتند: بلی یا رسول الله. فرمود: بدترین مردم آن کسی است که خیر خودش را از دیگران منع می کند و هر چه دارد تنها برای خودش می خواهد. آن هایی که حاضر بودند گمان کردند با این مقدمه دیگر بدتر از این افراد کسی نیست. یک وقت فرمود: آیا می خواهید به شما بگویم از این بدتر کیست؟ صنف دیگری را ذکر فرمود. اصحاب گفتند: خیال کردیم بدتر از این گروه دوم دیگر کسی نیست. بعد فرمود: آیا می خواهید از آن بدتر را به شما بگویم کیست؟ گفتند از این بدتر هم مگر هست؟ آنگاه صنف سوم را فرمود: بدتر از این افراد، مردمان بد زبان، فحاش، تهمت زن و آبروبرند. اینجا دیگر حضرت توقف کردند، یعنی بدتر از اینها دیگر وجود ندارد.» پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرمایند: «مَن بَهَتَ مؤمناً أو مؤمنةً أو قالَ فیهِ ما لیسَ فیهِ أقامَهُ اللَّهُ تعالى یومَ القیامةِ على تَلٍّ مِن نارٍ حتّى یَخرُجَ مِمّا قالَهُ فیهِ، هر کس به مرد یا زن مؤمن بهتان زند یا درباره او چیزى بگوید که از آن مبراست. خداوند در روز رستاخیز وى را بر تلّى از آتش نگه دارد تا از حرف خود درباره او برگردد». امام على علیه السلام می فرمایند:«لا قِحَةَ کالبَهْتِ، هیچ بى شرمى و وقاحتى چون بهتان زدن نیست» و نیز می فرمایند: «البُهتانُ على البَری ءِ أعظَمُ مِن السَّماءِ، بهتان زدن به آدم بیگناه بزرگ‌تر از آسمان است.»، امام سجاد علیه السلام می فرمایند: «مَن رمى النّاسَ بِما فیهِم رَمَوهُ بِما لیسَ فیهِ، هر کس به مردم عیبى را نسبت دهد که دارند، مردم به او عیبى را که ندارد نسبت دهند.» نهى از رفتن به جاهاى تهمت برانگیز پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرمایند:« أولى النّاسِ بالتُّهْمةِ مَن جالَسَ أهلَ التُّهْمةِ، سزاوارترینِ مردم به تهمت کسى است که با متهمان و افراد مظنون همنشینى کند.»، امام على علیه السلام می فرمایند: «إیّاکَ ومَواطِنَ التُّهْمةِ والمجلسَ المَظْنونَ بهِ السّوءُ ، فإنَّ قَرینَ السُّوءِ یَغُرُّ جَلِیسَهُ، از رفت و آمد به جاهاى تهمت برانگیز و مجالسى که گمان بد به آنها برده مى شود بپرهیز؛ زیرا دوست بد، همنشین خود را مى فریبد» و نیز می فرمایند: «مَن وَقَفَ نَفسَهُ مَوقِفَ التُّهْمةِ فلا یلُومَنَّ مَن أساءَ بهِ الظّنَّ، کسى که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسى را که به او گمان بد برد، سرزنش کند. همچنین در حدیثی دیگر بیان می کنند که: «مَن دَخلَ مَداخِلَ السُّوءِ اتُّهِمَ، هر که به جاهاى بد رفت و آمد کند مورد بدگمانى و تهمت واقع شود». با توجه به آیات و احادیثی که در مذمت «تهمت»، از سوی بزرگان دین مطرح شد و با وجود افزایش این گناه پر آسیب در جامعه «حجت الاسلام ابوالقاسم حسنی»، مشاور، مبلغ دینی و روانشناس، معتقد است: افرادی که به هر دلیل تهمت می زنند به همان دلیل هم غیبت می کنند!، اما این اقدام زشت به دلیل همراه بودن حسادت، خودکم بینی، غرور یا تکبر شکل می گیرد و این شخص همیشه فکر می کند که باید از دیگران بهتر باشد. به گفته جامعه شناس خانم کرمی : فرق تهمت و غیبت این است که غیبت بنابر حرف یا واقعیتی درست انجام می شود، اما تهمت در اصل دروغ است. ضعف ایمان، وسوسه شیطان و عقده‌های درونی گناه می آورد وی درباره اثرات رواج تهمت در جامعه گفت: این پدیده در جامعه موجب بی اعتمادی افراد به یکدیگر می‌شود و به تبع زندگی‌ها را از هم می‌پاشد، هیچ اعتمادی بین افراد وجود ندارد و موجب از بین رفتن بنیادهای خانواده و تمام مسائل اجتماعی می شود. مشاور علوم دینی، دلیل گرایش افراد به این اخلاق ناپسند اجتماعی را این چنین بررسی کرد که حسادت از ابتدای خلقت بوده و همچنان ادامه دارد، برای مثال از آغاز خلقت به علت حسادت حضرت هابیل، قابیل را شهید کرد. این رذیلت های اخلاقی فقط در ایران خلاصه نمی شود، بلکه در تمام جهان این پدیده زشت اخلاقی وجود دارد که علت آن هم تنها ضعف ایمان، وسوسه شیطان و عقده‌های درونی است که انسان‌ها را تحریک می‌کند. فرق غیبت و تهمت این مبلغ دینی، درباره حکم شرعی تهمت در قوانین اسلامی گفت: تهمت شامل دو گناه دروغ و هم غیبت می شود. در غیبت حکم شرعی این است که وقتی غیبت از کسی می‌کنید یک کار حرامی انجام شده و حق الناس برگردن شخص است، اما در تهمت انسان یک گناه بزرگ‌تری را انجام می دهد، آن هم به شخص یک ویژگی را نسبت می‌دهد که در وی وجود ندارد . اما در غیبت ویژگی در فرد وجود دارد و دیگر احکام غیبت هم شامل تهمت می‌شود. معرفی اصل دین بهترین امر به معروف وی در پاسخ به این سوال که با چه رفتاری می توان بروز این اخلاق زشت اجتماعی را در جامعه کم کرد، گفت: متأسفانه مردم آگاهی ندارند و نمی دانند که اگر این کارها را انجام دهند، هم در این دنیا اثرات منفی گناه شامل حالشان خواهد شد و هم در آخرت با توجه به عقوبت این گناه به جهنم می روند و اگر اشخاص از تعالیم دینی آگاهی داشته باشند ممکن است مانع از هم پاشیدگی خیلی از زندگی‌ها شوند. این روانشناس خاطر نشان کرد: وقتی گناه در جامعه‌ای فرهنگ سازی شود موجب تربیت و تشویق افراد دیگر می‌شود که به تبع اثرات آن گناه شامل شخص هم می شود، که تنها با آگاهی و اطلاع رسانی به مردم می توان گناه ها را در جامعه کاهش داد. بهترین امر به معروف این است که مردم را از اصل دین آگاه کرد. حبس یا جریمه نقدی تاوان تهمت زننده «باقرشاملو»، استاد دانشگاه در زمینه جزا و جرم شناسی، گفت:  توهین کردن قوانین متعددی از قبیل توهین به افراد، مقدسات و ... دارد. اما در افترا اگر فردی، کسی را مورد افترا قرار دهد مرتکب جرم شده و بنابر قانون شخص خاطی تحت تعقیب قرار می‌گیرد. وی افزود: فرد تهمت زننده باید جرم فرد مجرم را ثابت کند، در غیر این صورت خود فرد بنابر قانون و رأی قاضی مورد حبس یا جریمه نقدی قرار می گیرند. اخلاق مداری را جدی بگیرید به گفته «مهدی غضنفرآبادی»، عضو کمیسیون حقوق قضایی بنابر قانون مجازات اسلامی اگر انسان به کسی افترا زده و آن را مطرح کند مجازات می شود، باید توجه داشت که هر عمل خیر و شری در دنیا و آخرت جزا دارد. وی با تأکید بر اینکه این عمل زشت اخلاقی، رفاقت ها را در جامعه از بین می برد، گفت: باید توجه کرد که قبح این مسائل ریخته نشود، اگر انسان ها درماه مبارک رمضان از این غفلت‌ها خارج شوند، به تبع می توان جلوی این اخلاقیات ناپسند را گرفت. هر عمل عکس العملی دارد بنابراصل قانون سوم «نیوتن» هر عملی در این دنیا عکس‌العملی دارد، باید دانست که اگر در جمعی یک افترا یا تهمتی به شخصی زده شود، حتما در جای دیگری هم چنین حرف هایی درباره خود شخص زده شده است، اگر بدانیم که هر کدام از ما روزی از این دنیا خواهیم رفت و در خدمت خدای متعال باید پاسخگوی اعمالمان شویم دیگر مرتکب گناه نمی شویم. گره کار در یقین است. امام (ره) فرمودند: مبارزه با نفس جهاد اکبر است. به امید اینکه در این میدان سربلند و پیروز شویم.