یکی از ارزنده ترین توانایی هایی که انسان در طی تکاملش کسب کرده توانایی ارتباط از طریق گفتار است بدون اینکه آگاهی نسبت به چگونگی درک یا تولید این فرایند بسیار پیچیده داشته باشد. بدون شک این توانایی یکی از ضروری ترین نیاز های زندگی است به طوری که بروز هر گونه مشکل در این توانایی می تواند منجر به ناتوانی ها و محدودیت هایی در زندگی فردی و اجتماعی شود. تصور کنید از کسی درخواستی دارید و می دانید که چه می خواهید بگویید ولی نمی دانید چگونه باید بگویید (شبیه اینکه از شما بخواهند به زبان نا آشنایی صحبت کنید). یا تصور کنیدهر بار هنگام صحبت کردن به طور نا خواسته عضلاتتان سفت شده و نفستان گیر کند و نتوانید راحت و روان صحبت کنید؛ و بسیاری از مشکلات دیگر که از بدو تولد تا سنین کهنسالی می توانند به نحوی ارتباط را با مشکل مواجه کنند. اگر شاهد چنین مشکلاتی بودیم چاره چیست؟ گفتار درمانی علمی است که به طور تخصصی به این مشکلات می پردازد و در طول سالیان متمادی پیشرفت های چشمگیری در زمینه ی شناسایی، ارزیابی و درمان چنین اختلالاتی داشته و دارد. متخصصان گفتار درمانی در طول تحصیل با فیزیولوژی و آناتومی اندامهای گفتاری و همچنین مباحث زبانشناسی و روانشناسی آشنا می شوند و در نتیجه می توانند از جوانب مختلف اختلالات مربوطه را بررسی کرده و راهکار متناسب با آن را ارائه دهند.
گفتاردرمانی یا آسیب‌شناسی گفتار و زبان رشته‌ای از علوم توانبخشی است که به بررسی ماهیت انواع اختلالات گفتار و زبان و نیز روشهای تشخیص و درمان این اختلالات می‌پردازد. ارزیابی و تشخیص اختلال در بلع را نیز در حیطه تخصص متخصصان گفتار درمانی می‌دانند.
به طور کلی علم گفتار درمانی به انواع اختلالات ارتباطی از جمله اختلالات گفتار و زبان می پردازد که در ادامه به توضیح هر کدام می پردازیم همچنین یکی دیگر از حیطه های مورد مداخله اختلال در بلع می باشد.
افرادی دارای این مشکل هستند که به دلایل مختلف ازقبیل ناشنوایی- عقب ماندگی ذهنی – فلج مغزی دیرتر از حد طبیعی شروع به صحبت می کنند و گفتاروزبانشان درحدسنشان نمی باشد.
اختلالاتی که گفتار فرد را از حالت روان و عادی خارج می کند، افرادای که لکنت زبان وپریده گویی دارند جزءاین گروه هستند:
زمانی اختلال صوتی وجود دارد که کیفیت، زیروبمی، بلندی و انعطاف پذیری صوت فردی متفاوت ازصوت افراد، جنس، سن، گروه وفرهنگ مشابه وی باشد. وجود یاعدم وجوداختلال صوت ومیزان آن نسبت به قضاوت شنونده متفاوت است. بنابراین کودکان، والدین، بزرگسالان و آسیب شناسان گفتار و زبان وجود یا عدم وجود اختلال را بر طبق نیازها و زمینه خود تعیین می کنند.
الف ) طبقه بندی اختلالات صوت بر اساس علت شناسی
۱- عضوی: در نتیجه ی مستقیم تغییرات عضوی و بیماری های مجرای صداسازی هستند.
۲- عملکردی: در نتیجه ی استفاده ی نادرست از ساز و کار صداسازی هستند.
۳- عصب شناختی: در اثر اختلال در سیستم عصبی مرکزی یا محیطی ایجاد می شوند.
ب) علائم اختلالات صوت شامل موارد زیراست:
۱-گرفتگی صوت ۲- نفس آلودگی صدا ۳- خستگی صوتی ۴- کاهش دامنه آواسازی
۵- بی صدایی ۶- قطع زیروبمی ۷- صدای زیرنامناسب ۷- آواسازی توام باتلاش وکوشش ۸ – لرزش
نوعی اختلال زبانی که به علل مختلف از جمله: سکته مغزی، تومر، ضربه مغزی و … می تواند ایجاد شود و در نتیجه به فرایند های درک و یا بیان زبان آسیب وارد می کند.
انواع زبان پریشی (آفازی):
۱- آفازی ورنیکه ۲- آفازی بروکا ۳- آفازی انتقالی ۴- آفازی ترانس کورتیکال حسی۵- آفازی گلوبال ۶- آفازی ترنس کوتیکال حرکتی ۷-آفازی آنومی ۸-آفازی ترنس کورتیکال مختلط
براساس نوع آفازی ممکن است این علائم دیده شود: پارافازیا – اختلال تکرار – اختلال درخواندن ونوشتن – اختلال دردرک وبیان – اختلال درنامیدن
تشدید زیر مجموعه کیفیت صوت است در اختلالات تشدید دراثر اختلال در عمکرددریچه کامی- حلقی به علل مختلف فرایند تشدید به درستی انجام نمی شود و به عبارت دیگر توازن خیشومی – دهانی بهم خورده است.
۱- خیشومی شدگی بیش ازحد: تشدید بیش ازحد هوا درحفره بینی که ممکن است همراه با خروج هوا ازبینی باشد یا نباشد.دراین حالت ممکن است برای جلوگیری از خروج هوا درپرده های بینی حرکات انقباضی دیده شود.
۲- خیشومی کمتراز حد: تشدید صداهای خیشومی درحفره بینی یا صورت نمیگیرد یا بسیار کم است.
۳- مختلط: به علت اتصال حفره های بینی وانسداد درقسمت خلف یا قدام بینی هردوحالت خیشوم شدگی وجود دارد.
اختلالات تولیدی مشخصا ً بیش از هر نوع عارضه گفتاری وقت وتوجه آسیب شناسان گفتار را به خود مشغول میکند و تقریبا ۸۰ درصد موارد اختلالات گفتاری را تشکیل میدهد. اینگونه افراد درتولیدو بیان همخوانها (صامت) و واکه ها (مصوت) مشکل دارند وبه صورت های زیر بیان می شوند:
۱-حذف: یعنی یکی ازهم خوانها را حذف می کنند. (خس به جای خرس)
۲-خرابگویی: دراین نوع خطا گوینده به جای صدای هدف یک صدا ی غیرمشخص تولید می کند.(صدای “ث” عربی در سلام)
۳-افزودن: دراین حالت یک صدا یا هجا ی نابجا را وارد واژه یا هجای اصلی می نماید (قوه ری به جای قوری)
۴-جانشینی: دراین گونه خطاها گویند یک صدای استانداردبه غلط جانشین صدای هدف می کند. (تتاب به جای کتاب)
اختلالی که در آن علی رغم وجود هوش طبیعی عملکرد زبان نوشتاری، خواندن و یا ریاضیات به طور قابل توجهی کمتر از حد مورد انتظار برای فرد است. که جنبه ی خواندن و نوشتن جزء حیطه ی مورد مداخله ی گفتار درمانی است و اصلاح دیگر آن نارساخوانی (dyslexia) نام دارد.
اختلال در انتقال طبیعی لقمه ی غذایی از حفره ی دهان به معده که می توانند به دلایل متعددی از جمه: سکته مغزی، ضعف عضلانی، ضربه ی مغزی، بیماری های عصبی – عضلانی و … ایجاد شود.